De Poort van Utrecht
In Utrecht onderzocht men de afgelopen jaren de mogelijkheid tot het bouwen van een gedeeltelijk ondergronds historisch museum op het Domplein in Utrecht. Het museum had een onderdeel zullen vormen van het Programma Museumkwartier. Belangrijke doelstellingen waren het toegankelijk maken voor een groot publiek van de (bouw)geschiedenis van het stichtingsmonument van Utrecht, het Domplein, en het verwijzen naar exposities en thema’s in de verschillende museale instellingen in het museumkwartier. In het voorjaar van 2000 is besloten dit plan niet uit te voeren.
Buro 1896 ontwikkelde een alternatief plan: Het virtuele Domplein Museum. Wijkbureau Binnenstad van de gemeente Utrecht gaf opdracht de haalbaarheid van dit plan te onderzoeken. In juli 2000 rondde Buro 1896 dit haalbaarheidsonderzoek af.
In 1998 nam Buro 1896 het initiatief tot het project CD-DOM. Het
was een experiment om met behulp van computertechnieken niet meer bestaande
belangrijke gebouwen op grond van resultaten van archeologisch en bouwhistorisch
onderzoek te ‘herbouwen’. De Stichting Archeologie en Bouwhistorie Utrecht
(STABU) nam de financiering van het project op zich. Het project werd
financieel gesteund door onder meer: Greenock b.v., Mondriaan Stichting,
Janivo, Cultuurfonds Bank Nederlandse Gemeenten, EPN, het VSB fonds, het
K.F.Heinfonds en de Stichting voor Wetenschap en Techniek. Het project
werd uitgevoerd door Buro 1896 in samenwerking met
DeroDe3D en ab_c media.
Er werd gekozen voor een reconstructie van het Domplein omdat de (bouw)geschiedenis
van het Domplein uitvoerig is onderzocht. De onderzoekers bleken bereid
hun onderzoeksresultaten voor de ‘herbouw’ af te staan en de productie
waar nodig inhoudelijk te begeleiden.
Dit leidde uiteindelijk tot 54 3-D simulaties van verschillende stadia
van de bebouwing van het Domplein van het Romeinse castellum tot het Domplein
van nu. De computermodellen zijn vrij op het scherm rond te draaien; kunnen
dus van alle kanten worden bekeken. De voortgang van de techniek maakt
het mogelijk steeds meer presentatietechnieken op de modellen toe te passen.
Het blijkt bijvoorbeeld mogelijk de reconstructies van het interieur van
de (grotendeels niet meer bestaande) Domkerk te gebruiken als ‘omgeving’
voor video-opnames.
Het VDM is een presentatie van de (bouw)geschiedenis
van het Domplein die bestaat uit interactieve multi-media producties verspreid
over het Domplein. Het is de virtuele toegangspoort tot het museumkwartier
en de historische binnenstad van Utrecht.
Centraal in de producties staan de computersimulaties van vroegere bouwfases
van het ontstaansmonument van Utrecht, het Domplein.
In en rond de gesimuleerde gebouwen wordt de geschiedenis van de plek verbeeld
door middel van vooral beeldmateriaal en geluid. Het beleven van het verleden
staat centraal. Vanuit deze verbeelding wordt de bezoeker geleid naar historische
bebouwing, objecten en geschriften die uit het Utrechtse verleden bewaard
zijn gebleven.
In een historisch museum zijn
de objecten de uitgangspunten voor het vertellen van het historische verhaal.
In dit ‘Utrechtse model van het historische museum’ is het – virtuele
- verhaal het uitgangspunt om de bezoeker nieuwsgierig te maken naar de
echt bewaard gebleven bebouwing, objecten en geschriften.
De ‘basiscollectie’ van Het Virtuele Dompleinmuseum
bestaat uit zeven producties die alle betrekking hebben op de bouwgeschiedenis
van het Domplein en die dan ook op het Domplein te vinden zijn. In een
later stadium kunnen er (tot 14 - het aantal staties op de Kruisweg) producties
worden toegevoegd. Deze later te maken producties hebben betrekking op
historisch belangrijke plaatsen in de binnenstad, buiten het Domplein.
Er moet daarbij gedacht worden aan b.v. een productie over het kerkenkruis,
inclusief de verdwenen Mariakerk en de Paulusabdij, de ontwikkeling van
de werven, het Duitse Huis.
Naast deze vaste basiscollectie, is er per jaar een beperkt aantal tijdelijke manifestaties (zie hieronder)
Op het Domplein is de entree van Het Virtuele Domplein Museum. In de entree vindt de bezoeker:
- Een overzicht van alle producties op en rond het plein (dit kan ook op internet geplaatst).
- Verwijzing naar belangrijke monumenten buiten het Domplein.
- Verwijzing naar de verschillende musea en het archief met objecten betreffende het Domplein in de vaste opstelling, dan wel archiefmateriaal. Ook andere musea kunnen hierin worden betrokken (Aorta b.v. staat op de plaats van de bouwloods van de Dom).
- Achtergrondinformatie.
De zeven producties van de vaste opstelling
1. De groei van de stad.
Op een nog betrekkelijk gemakkelijk bereikbare plek in de toren, de
Egmond kapel, kan de bezoeker het uitzicht vanaf de Domtoren bekijken
door middel van directe projecties van de beelden van acht camera’s die
rondom de toren - boven, op het achtkant - staan opgesteld. Met als uitgangspunt
de stad van nu, zal de groei en de geschiedenis van de stad worden verbeeld:
verschillende fases zullen worden geprojecteerd over of naast het uitzicht
van nu.
Locatie: De Egmondkapel in de Domtoren.
2. Castellum.
De Rijnlinie en in het bijzonder castellum Trajectum. De computersimulatie
van castellum Trajectum zal dienen als omgeving voor een productie over
het bestaan van een Romeins soldaat tijdens zijn verblijf in Utrecht.
Locatie: Op een op te metselen vroegere pilaar van de Domkerk op het Domplein.
3. De St. Salvator en de Heilig-Kruiskapel.
De bouwgeschiedenis van deze nu verdwenen kerken met daaraan gekoppeld
de levensgeschiedenis van paus Adriaan. (kanunnik van de St. Salvator)
Locatie: In een op te metselen pilaar op het Domplein, daar waar destijds
een goed uitzicht was op de twee kerken.
4. Lofen.
De palts van de vroegere keizers van Duitsland op het Domplein is
al in de computer nagebouwd. Hieraan wordt het levensverhaal van één
van de keizers gekoppeld en de rol van de bisschoppen in de vroege periode.
Locatie: In de kelder van café het Weeshuis, bij de resten van
de benedenverdieping.
5. De Dom van Adelbold en de vervanging ervan door de gotische Dom
De Dom van Adelbold is nagebouwd
en ook de vervanging van de kerk door de gotische kerk is al in beeld
gebracht. De productie zal vooral beeldend zijn.
Locatie: Bij de resten van de traptoren van de Dom van Adelbold in Flora’s
Hof
6. De Pandhof/kapittelzaal/universiteit.
Aan de bouwgeschiedenis van de Pandhof en de kapittelzaal wordt een
programma gekoppeld over de Unie van Utrecht die in de kapittelzaal werd
gesloten en het ontstaan van de universiteit (met aandacht voor Voetius/Anna
Maria Schuurman/Descartes).
Locatie: De Pandhof.
7. Het interieur van de Domkerk
voor de instorting van het schip.
Gesimuleerd is het interieur van de Domkerk in de tijd van Saenredam.
De bezoeker kan de nog volledige kerk bekijken met interieurdelen die
nog in verschillende musea in Utrecht worden bewaard. Ook het vroegere
orgel zal worden nagebouwd en de muziek die Jan van Eijck daarop gespeeld
zal hebben, zal erop te horen zijn.
Aan deze productie wordt de instorting van het schip gekoppeld.
Locatie: De Domkerk.
Naast de vaste opstelling is er sprake van tijdelijke presentaties/manifestaties. Gedacht moet worden aan een beperkt aantal manifestaties per jaar.